SINT MARTINUSKERK

Wilt u meer lezen over de St. Martinuskerk in Oud-Zevenaar? Over de Geschiedenis, het gebouw, de prachtige ramen van Joep Nicolas of de begraafplaats? Klik dan hieronder één van de onderwerpen aan.

GESCHIEDENIS

In het begin van de achtste eeuw bestond er een klooster ten zuiden van de Rijn in Rinderen bij Kleef. Dit klooster was aan Martinus gewijd en bezat in de weide omgeving bezittingen, boerderijen en landerijen. In 750 werd het klooster opgeheven en het grondbezit kwam in een Grundherrschaft, die aan het klooster van Echternach in Luxemburg overging. In de bewaard gebleven cijnslijsten komt de aanduiding Sivenar voor. Hieruit kan men concluderen dat omstreeks 720 - 730 een landgoed op het grondgebied van het huidige Oud-Zevenaar aan het Rinderense klooster behoorde.  Met dit gegeven voor ogen mag men aannemen dat er een  kerkje heeft gestaan. Een onaanzienlijk gebouwtje van hout, riet en leem.

Het ontstaan van de parochie ligt verborgen in het duister van het verleden. Misschien heeft Anselm, die in 1049 werd aangesteld als Heer van de goederen van Keizer Hendrik III, welke in Subenhara (later Zevenaar) waren gelegen, misschien zeg ik heeft die eerste bekende Heer van de plaats ook de eerste kerk gebouwd. Doch dit is maar en gissing. Hierbij zij aangemerkt dat de parochie Oud-Zevenaar in het jaar 1051 reeds bestond. In een acte lezen wij immers, dat de inkomsten, die de kerk van Zevenaar genoot aan renten en graan tussen 1051 en 1054 in opdracht van graaf Herman van Zutphen aan de kerk van Laag Elten moesten worden afgestaan, totdat deze geheel afgebouwd zou zijn. (Deze wetenswaardigheid vonden we in het boek van Leo Gies: „Elten, Land Leute", 1951).

Oud-Zevenaar was in 1276 een welvarende parochie. In een register van kerkelijke tienden van 1276-1281 komt een Gerlach (parochieherder) de Sevenaer voor, hetgeen erop schijnt te wijzen dat de parochie Zevenaar in die tijd al bestond, want bij de belastingbijdrage (een tiende gedeelte van alle parochie-inkomsten) voor de kruistochten door Paus Gregorius X voorgeschreven, moest pastoor Gerlach (van Oud-Zevenaar) twee ponden Leuvens betalen, wat meer was dan de bijdrage van de andere parochies in de omtrek, zelfs meer dan die van Emmerik. Waar die grote bloei van de parochie vandaan kwam, is al evenmin bekend.

Rond 1350 werd de kerk vervangen door grotere gotische ruimten, dit houdt verband met de grote bevolkingsgroei en welvaart. In de kerk vinden we geen Romaanse elementen meer, wel werd er tufsteen gebruikt, dit verraadt dat er een kerk uit de Romaanse periode moet zijn geweest. Tufsteen kwam als bouwmateriaal uit het Rijnland. Sedert de 13de eeuw gebruikte men uit de omgeving gefabriceerde bakstenen. Uit een bewaard gebleven akte blijkt dat de kerk van Oud-Zevenaar onder het patronaat van Kleef (Kleve) staat. Hieruit kan worden afgeleid dat Kleef reeds in deze tijd rechtsmacht in Oud -Zevenaar bezit.

In 1553 wordt Hendrik Huitinck pastoor in Oud-Zevenaar. Tijdens zijn pastoraat vindt een deel van de verschrikkingen van de Tachtigjarige Oorlog plaats. In 1572  wordt de gotische spits van de Oud-Zevenaarse kerk op St. Vitusdag (15 juni) door troepen in brand geschoten. De spits verwoest in haar val de kerk.

In 1585 wordt de Oud-Zevenaarse kerk door oorlogshandelingen in een ruïne veranderd. Het zal tot 1866 duren alvorens de kerk weer de oorspronkelijke vorm van 1350 terug heeft en het herstel volledig is afgerond.

In september 1598 liggen Hollandse soldaten onder leiding van Maurits in stelling rond de Oud-Zevenaarse kerk en op de Gelderse Waard, waarbij Hollanders en Spanjaarden elkaar met grof geschut beschieten. Onder meer de Oud-Zevenaarse pastorie wordt door brand verwoest en pastoor Theodorus Lengel Sr. vlucht naar Zevenaar-stad. 

In 1599 wordt Zevenaar door brand getroffen. Bij deze brand gaat het parochiearchief van Oud-Zevenaar, dat binnen de stad in veiligheid was gebracht, verloren.

In 1616 zijn de herstelwerkzaamheden aan de Oud-Zevenaarse kerk na de verwoesting door oorlogshandelingen in volle gang. De kap met een houten dak is op het middenschip geplaatst en met leien bedekt. Het zal echter nog 250 jaar duren alvorens de kerk weer de oorspronkelijke vorm zal terughebben. 

Op 22 maart 1670 sterft de Oud-Zevenaarse pastoor Theodorus van Lengell. Hij zorgde ervoor dat het Mariabeeldje weer terug komt in Oud-Zevenaar. Deze pastoor zorgt ook voor de verdere aankleding van de kerk met: een Antwerps hoogaltaar, het huidige St. Jozef altaar, klokken, en het beeld St. Anna-te-drieën dat nu in het Catharijnenconvent in Utrecht staat. Na zijn dood wordt uit zijn nalatenschap voor tweehonderd gulden een monstrans gekocht. Pastoor Van Lengell wordt opgevolgd door de uit Emmerich afkomstige pastoor Hieronymus Killer, die pastoor blijft tot 1704.

Gedurende het pastoraat van laatstgenoemde wordt aan de zuidzijde van de kerk, in de verwoeste Mariakerk, een Mariakapel opgericht.

In 1720 wordt de uit een Zevenaarse magistraatfamilie afkomstige Henricus Becher R.K pastoor van Oud-Zevenaar. Hij zal dit gedurende een periode van ruim een halve eeuw tot 1772 blijven.

Een 19e eeuwse tekening van de Oud-Zevenaarse (Alt Sewenaer) St. Martinuskerk met daaromheen het kerkhof

Hoofdmeester is Theodorus van de Kamp. In 1837 telt de parochie Oud-Zevenaar (in die tijd omvattende Oud-Zevenaar, Babberich, Grieth, Kwartier, Ooy, Zweekhorst en Holthuizen) 349 huizen en ongeveer 2.200 inwoners, waarvan ongeveer 2.050 Rooms Katholiek en 130 Hervormd. Het overgrote deel van de bevolking is werkzaam in de landbouw.

Tot omstreeks 1840 vinden in volle luister Mariaprocessies vanuit Elten, Groessen, Duiven, Pannerden en Loo naar Oud-Zevenaar plaats. Na 1840 stoppen deze georganiseerde bedevaarten geleidelijk; vermoedelijk omdat de "moderne" pastoor Mulder deze achterhaald vindt. In het begin van de 20e eeuw zal de Maria-devotie in Oud-Zevenaar echter weer met kracht herleven en komen de georganiseerde processies weer in zwang.

Tussen 1906 en 1909 wordt de huidige Mariakerk gebouwd.  Het orgel wordt dan door zoon J. Schwartze uit Anholt in 1911 gerenoveerd en verplaatst vanuit de toren naar de nieuwe koorzolder boven de sacristie. In 1906 wordt aan de Dijkweg (Lijkweg) in Oud Zevenaar een nieuw kerkhof ingezegend door Deken S. van Os, pastoor van Zevenaar. De oude begraafplaats rondom de kerk, die vele eeuwen als zodanig dienst heeft gedaan, wordt decennia later geruimd met uitzondering van het familiegraf van de Neree.  In 1912 wordt C. Th. Voss pastoor in Oud-Zevenaar. Hij zal dit blijven doen tot 1932. Pastoor Voss staat bekend als weldoener voor de armen en is de eerste pastoor die aan de Dijkweg te Oud-Zevenaar begraven wordt. In 1858 wordt het Schwartze orgel geplaatst op de koorzolder onder de toren. Oorspronkelijke delen uit dit orgel zijn in het huidige orgel verwerkt.

De klokken.

Tot in het begin van 1900 was het in de Liemers gebruikelijk om in de namiddag van 24 december een tijdlang de  klokken te luiden. Dit zogenaamde Heiligavondluiden was bedoeld om de mensen eraan te herinneren dat de volgende dag een belangrijke feestdag was.  Tijdens het Heiligenluiden in de winter van het jaar 1828 barstte één van de klokken in de Oud-Zevenaarse toren. Het was een klok die in 1669 was gegoten.

Deze klok is de oudste waarvan we het bestaan kennen. Ongetwijfeld hebben in de kerk de klokken van een oudere datum gehangen maar daarvan zijn geen gegevens bewaard gebleven. Ondermeer een klok die in 1664 is gegoten door Peter van Trier voor de R.K. Kerk in Oud-Zevenaar, de Mariaklok.

De vernielingen in de Tachtigjarige Oorlog hebben niet alleen de middeleeuwse klokken verloren doen gaan, maar teven s de archiefstukken.

De klok, die het in de Kersttijd van 1828 begeven had, werd al spoedig ‘vergoten’. De klok woog 1580 pond Kleefs, d.w.z. 790 pond Nederlands. Pastoor G. Mulder  pastoor van Oud-Zevenaar, noteerde het opschrift alvorens de klok in de smeltoven verdween:

Gij burgers van AltSevenhaer! Die bid Stond ik U openbaar S. Martinus est nomen meum

Theodorus Lengel Pastoor ….. Eijckholt Kerkmeester

Johan van Heerde tot Camphuisen

Erfdijkgraaf van babburg en Holthuisen

J. Vrijheer van Lottum Ambtsman in de Liemers en Huissen

Petrus Trevisensis me fecit 1669

Trevisensis , de Nederlandse naam is van Trier, veel mensen lieten hun naam latiniseren, oftewel omzetten in het Latijn, zoals Masius, Maas

Vijf jaar eerder, in 1664, heeft Peter van Trier ook een klok voor Oud-Zevenaar gegoten. Deze klok was volgens aantekening in het Kerckeboek van pastoor Lengel toegewijd aan Maria en woog 2443 pond. De totale kosten waren,1927 gulden en 18 stuiver. Dit bedrag werd door de bewoners bijeengebracht en binnen twee jaar aan de klokkengieter betaald. Opvallend is dat ook bewoners van de Gelderse Waard en zelfs enkele personen uit Herwen en Aerdt een bijdrage leverden. Volgens het Kerckeboek moet erop gestaan hebben:

Maria, Sicut et Dei purae inprassam refert imaginem.

Deze klok was geen lang leven beschoren. In 1734 omtrent het feest van St. Michiel (29/9) barstte de klok toen men de overleden prins Filip van Brandenburg, naar het gebruik van de tijd, langdurig ‘overluidde’. Peter van Trier stamde uit een bekend geslacht van klokkengieters, die in de zestiende en zeventiende eeuw van Aken, later vanuit Nijmegen, Bemmel en  Huissen klokken leverden in het gehele land tussen Maas en Rijn en ver daarbuiten.

Jean Petit

De gebarsten Maria-klok van Peter van Trier vormde ongetwijfeld dat klokkengieter Jean Petit in het jaar 1737 een klok voor Oud-Zevenaar kon gieten. Deze Jean Petit  was een telg uit de bekende Lotharingse  klokkengieters familie Petit en Jullien. Deze betrekkelijk kleine klok was volgens het opschrift geschonken door het St. Anna-gilde. In het  streekarchief van Zevenaar bewaart men een afwrijfschel op papier dat in de decembermaand van 1942 werd gemaakt alvorens de klok t.b.v. de Duitse wapenindustrie werd afgevoerd. Volgens dit archiefstuk droeg de klok de opschriften:

E.V. Hecking SK M Raht en Rent MR Henr Becher Pastor Herm Eickhold Kerck Mr  Jean Petit me fecit anno 1737.

P.A van heerde tot Amphuysen Erfdgr in Babb en Holthuysen Captain van S. Anna Gild. Vergoten op costen van S. Anna Gild in Babb en Holthuysen.

Verder stond er onder een opgegoten reliëf voorstellende St. Anna-ten-Drieen de bede:

S.Anna ora pro nobis.

Helaas zijn in het eigen  archief van het Gilde geen stukken aanwezig waarin meer te vinden is over deze unieke gildeklok.

Peter Boitel

Reeds spoedig nadat in de winter van 1828/29 de St. Martinusklok, gegoten door Peter van Trier, was gebarsten, deed zich een gunstige gelegenheid voor om de klok te hergieten. Klokkengieter Peter Boitel had een opdracht in Huissen en wilde tegen een gunstige prijs het karwei op zich nemen.  De parochianen konden naar eigen goeddunken inschrijven voor  een bepaald bedrag. Spoedig was het totaal van de toegezegde bedragen groot genoeg zodat de zaak financieel rond was. Op 13 juni ondertekende Peter Boitel en Pastoor G. Mulder een contract waarin de vergieting werd geregeld. Op 5 augustus werd de klok naar Huissen gebracht en daar gewogen. Een week later is de nieuwe klok gegoten en op 14 augustus naar Oud-Zevenaar gebracht. Het volgende opschrift was aangebracht:

SanCto Martino tUronensl EplsCopo hUIUs AeDls Patrona a plls paroChlantls reno Vata G. Mulder Pastoor J.W. Bodd Kapellaan en P. van der Camp Koster F.J. de Nerée Heer van Baaberick en Kamphuisen President W. van Egeren en D. Harmsen leden van den kerkenraad J.Fontein, J. van Egeren en H. van kempen Kerkmeesters P.Boitel me fudit 1829

Petit en Edelbrock

Blijkens een aantekening van pastoor  Oosterink in het kerkarchief waren in de jaren zestig van de negentiende eeuw twee grote klokken  gebarsten. Uit de rand van beide klokken waren zelfs stukken gevallen.

Op 17 november 1864 werd een overeenkomst gesloten met de firma Petit en Edelbrock in het Westfaalse Gescher voor het vergieten van deze slechte klokken. In het voorjaar van 1865 waren de nieuwe klokken gereed en werden vanuit Gescher naar Oud-Zevenaar gehaald. Bij de grens moest een bedrag van 87 gulden en 66 cent aan invoerrechten worden betaald.. Op 9 mei 1865 werden de beide klokken  gewijd door J. Westerman, de deken van Doesburg waaronder Oud-Zevenaar hoorde. De grote klok werd toegewijd aan de Onbevlekte Ontvangen Maagd Maria, de kleine aan St. Martinus.

De grote of Maria klok had het opschrift.:

Sancta Maria immaculata concepta G.I. oosterik pastor L.W. Brugman kapl E.Bos. Verhoeven, E. Bergervoet, H. Reitger kerkm

Petit en Edelbrock me fuderunt.

Onder een opgegoten reliëfje voorstellende Maria stond de tekst;

Ora pro parochianis.

Op de kleine of Martinusklok , de vergieting van de klok van Boitel , stond in releif St. Martinus afgebeeld. De tekst luidde:

S.Martinus episcopus patrocinetur suos Petit en Fra Edelbrock me fuderunt 1865

In december 1942, enkele dagen voor Kerstmis, werden in de gehele Liemers de klokken uit de torens gehaald en begin januari 1943 naar een opslagplaats in Doesburg gebracht. Vandaar werden de klokken naar Tilburg vervoerd waar ze onderworpen werden aan een nader onderzoek naar de kunstwaarde. Slechts enkele klokken werden daar uitgeselecteerd ombewaard te blijven. De toen nog geen 100 jaar oude klokken van Petit en Edelbrock voldeden niet aan de criteria en werden zoals vele andere klokken naar Hamburg verscheept en verdwenen daar in de smeltovens. Ook de uniek gildeklok van Jean Petit uit 1737 ging deze weg.

In 1947 werd weer een klok in de toren gehangen die gewijd is aan St. Martinus. Een randschrift houdt daarop de herinnering leven aan de sombere oorlogstijd.

De nieuwe klokken

Na precies 50 jaar is de monumentale Martinuskerk weer drie klokken rijk.

De twee klokken zijn op 29 april 1992 gegoten bij de Koninklijke klokkengieterij Petit en Fritsen te Aarle Rixtel.

Martinus, de deelzame, moge ons brengen tot meeleven en meedelen met elkaar;

Maria, de moeder van smarten, zij moge ons brengen tot geduld en geloof in ons lijden;

Franciscus, de man van vrede, hij moge vrede brengen in ons leven, in ons gezin en onze families, in ons dorp en onze parochie.

Martinus,Maria en Franciscus: bidt voor ons.

Met zo maar een druk op de knoppen in de sacristie roept de koster ons naar de kerk.

H.J. Knippers is pastoor in Oud-Zevenaar in de periode 1946 - 1964.

Hij is de opvolger van pastoor Hageman, pastoor in de periode 1932-1946. Knippers is begraven op de begraafplaats in Oud-Zevenaar op een ereplaats voor de kapel met het kruisbeeld en de beelden van Maria en Johannes. 

In Oud-Zevenaar vindt op 3 oktober 1965 voor de laatste (?) keer een georganiseerde bedevaart ter ere van de H. Maria plaats. Gedurende diverse perioden in de geschiedenis vanaf het eind van de middeleeuwen is de Oud-Zevenaarse parochiekerk het bloeiende middelpunt geweest van een sterke Mariaverering.

In 1981 heeft glazenier Geutjes uit Venlo  de  gebrandschilderde ramen gerestaureerd.

In Oud-Zevenaar herdenkt pastoor G.J. Scholten op zondag 6 juli 1989 dat hij  vijftig jaar geleden tot priester is gewijd.   

Gerrit Scholten is geboren op 4 januari 1915 in Denekamp en gaat in 1927 naar het klein-seminarie in Culemborg; vervolgens in 1933 naar het groot-seminarie Rijsenburg bij Driebergen. Op 23 juli 1939 vindt de priesterwijding plaats. Vervolgens wordt hij kapelaan in Munsterseveld, Vinkeveen (gedurende de oorlogsjaren), Deventer en Arnhem en pastoor in Spijk en vanaf 14 februari 1964 tot 1990 is hij pastoor in Oud Zevenaar.

Op 1 december 1991 wordt pastor van Doorn officieel benoemd tot pastor van de parochie Sint Martinus. Na een lange periode van  de behoudende pastoor Scholten is dit toch wel een grote overgang. Met allerlei activiteiten weet hij al snel een plaatsje binnen de gemeenschap te veroveren. Hij loopt vooraf de dienst vaak door de kerk met een “big smile” om de mensen te verwelkomen. Sommige parochianen hebben af en toe de neiging om een paraplu mee te nemen of een regenkapje op te zetten. Want als de pastor een emmer wijwater tot zijn beschikking heeft, kan iedereen volop meegenieten.

In 1992 krijgt de Martinusklok gezelschap van de Maria- en de Franciscusklok.

Op 5 augustus 1997 viert pastor van Doorn zijn 40-jarig priesterfeest.

In 2005 wordt de toren en de windvaan gerestaureerd.

In 2013 worden het kruis, de haan en de bol gerestaureerd.

Tijdens de processie op 21 juni 2015 werd het nieuwe Sint Martinusvaandel gewijd, dat gemaakt werd door Jeannet Scholten.

Het pastoraal-liturgisch gebruik is gering tot zeer gering. Dit kan onderbouwd worden met cijfers. 

Het in stand houden van de organisatie rond het gebouw en de meestal slecht bezochte weekendliturgie kost veel tijd, energie en geld.

Daarom  heeft het Parochiebestuur van de Willibrordusgeloofsgemeenschap besloten om deze kerk te sluiten, dit met ingang van

01 januari 2021.

HET KERKGEBOUW

Binnen in de kerk

De Sint Martinuskerk te Oud–Zevenaar is een pseudo basiliek. De laatgotische  kerk bestaat uit:

- grotendeels ingebouwde toren

- middenschip

- smallere noordenzijbeuk

- zuider nevenschip

- priesterkoor

- koor.

Schematisch gaan we via de zij-ingang linksaf richting Jozef altaar voor het priesterkoor naar het Maria altaar, dan weer rechtsaf tot de Piëta, daarna richting zijuitgang.

De wijdingsdag was en bleef eeuwenlang een feestdag voor de gemeenschap, gevierd met een 'kerkmis', waarnaar het bijbehorende, behoorlijk profane (ontheiligen) feest 'kermis' ging heten.

Er wordt gezegd dat als je op een bepaald punt in de kerk staat kun je ze allemaal zien(?).

De Gele Lis is ook een symbool voor de Heilige Maagd, maar ook voor de Heilige Drie-eenheid, door zijn drie kroonbladeren. De punten aan het uiteinde van het kruis symboliseren het lijden. In de Griekse mythologie was Iris (de godin van de regenboog) de snelle boodschapster van goden en godinnen. Bewoog zich tussen hemel en aarde langs de regenbogen om de mensen de goddelijke wensen over te brengen. Het is een Griekse gewoonte om irissen te planten bij de graven van verwanten. De iris symboliseert een (meestal goede) boodschap. De plant is ook het symbool van faam, welsprekendheid, passie en hartstocht. Volgens een legende ontstonden de lissen uit de tranen van Maria, toen zij op de vlucht uit Egypte op een kale woeste plek uitrustte. De scherpe kanten van het blad zouden aan haar leed en de mooie bloemen aan haar liefde herinneren.

Via de sacristie gaat men naar de traptoren en de koorzolder.

Ramen priesterkoor

In het midden van elk raam een scène uit het leven van de heilige Martinus omgeven door bladmotieven. De glas in loodramen werden omstreeks 1900 door F. Nicolas gemaakt en stellen taferelen voor uit het leven van de H. Martinus. Op de gebrandschilderde ramen ziet men de doop van Martinus, Martinus bouwt een klooster en Martinus deelt zijn mantel met een bedelaar.

Door het tweede Vaticaanse Concilie (1962 -1965) werden kerken van binnen witgekalkt en versoberd, veel beelden van heiligen verdwenen uit de kerk. Een soort tweede beeldenstorm. Pastoor Scholten heeft de Martinuskerk voor hiervoor behoed.

In 1911, bij het gereedkomen van de vernieuwde Mariakerk, wordt het orgel door zoon Ludwig Schwartze verplaatst naar de huidige plek boven het Maria-altaar met bediening op de koorzolder boven de sacristie. De organist zit op een verhoging met de rug naar het orgel en kijkt door de hoge ramen uit over de Oud - Zevenaarse dijk, een zelden voorkomende opstelling. Het orgel onderging daarbij enkele ingrijpende wijzigingen waaronder een nieuwe orgelkast en er vervallen 5 registers.

In 1987 is het orgel gerestaureerd door de orgelbouwer Elbertse uit Soest.

De orgelkast bestaat uit een vlak middendeel geflankeerd door een hoektoren met spitsboogopeningen in verschillende geledingen.

De schilderingen worden toegeschreven aan kunstwerkplaatsen Cuypers te Roermond. In de  onderste helft van het middenveld is een schildering aangebracht van Onze Lieve vrouw Onbevlekte Ontvangenis op de maansikkel in een stralende mandorla met aan weerszijden een engelenschaar.

Ramen in de Mariakerk

De 5 gebrandschilderde ramen in de Mariabeuk zijn in 1932 door de bekende glazenier Joep Nicolas aangebracht. De ramen beelden  5 van de 7 Smarten van Maria uit. De 6e en 7e smart zijn de kruisafname en de graflegging.

Ze behoren tot de beste werken van Joep Nicolas.

Kenners zeggen dat de ramen dramatisch van kompositie zijn en aan de donkere kant, maar een warme stroom van licht en kleur zijn.

De vijf ramen verbeelden de 7 belangrijkste momenten uit het leven van Jezus.

Boven                                                                                           Beneden

1 de geboorte                                                                              opdracht in de tempel met Simeons

2 vlucht van Betlehem naar Egypte                                     kindermoord

3 de vermissing van de 12-jarige Jezus                                Jezus bij schriftgeleerden

4 Chr. draagt kruis                                                                     kruisiging op Golgotha

5 De kruisdood van Jezus, Maria Magdalena a.d. voet

en Maria en Johannes aan weerszijde.

Alle ramen zijn gesigneerd en gedateerd: J. Nicolas Roermond 1931.

Kapelaan van de parochie Oud-Zevenaar Frits van der Meer (later is hij hoogleraar kunstgeschiedenis en iconografie geworden) verzocht Joep Nicolas de ramen voor de kerk te maken. Hij had de carrière van de jonge kunstenaar nauwlettend gevolgd. Het  bouwwerk was toen een juweel van gotiek, met uitzondering van de middeleeuwse  albasten Madonna, leeg, kaal en kil. Als jong kapelaan zag hij kans zijn enthousiasme voor Joep Nicolas over te brengen op de pastooor, een lieve oude man zonder enige artistieke pretenties en bijgenaamd “de zilveren vos”. De beoogde ramen zijn geschonken bij het 40-jarig priesterfeest van pastoor Voss.

De  plaatselijke arts Casper van Mens stelde zich verantwoordelijk voor de geldinzameling, de bevolking was arm en voor één raam ontbrak het geld (1300 gulden) het vierde mysterie,  door van der Meer  “het raam der heidenen genoemd”. De kapelaan presteerde het namelijk om dit bedrag in een dag bijeen te brengen door op zijn fiets bij niet katholieke intellectuelen langs te gaan. Kaatje Hoefnagel, een dorpeling die haar hele leven had gewijd aan het verplegen van haar invalide moeder, vroeg of zij het raam van “het verloren kind”mocht schenken. Immers haar moeder had een leven lang in angst gezeten dat haar eigen kind, zijzelf, telkens als ze maar even uit huis ging, nooit meer terug zou komen.

Van der Meer, scherp karakterkenner en handschriftdeskundige, las in Joep’s cursieve schrift een intuÏtieve intelligentie, een bijkans manische zucht tot felle contrasten, een extroversie die een onderdrukte wanhoop leek te verbloemen.

Van der Meer noemde Joep:  “L’homme le moins bourgeois du monde”.

Heel toepasselijk op deze voorstelling is het alom bekende Stabat Mater. Een uit de fransiscaanse traditie afkomstige hymne.

          Naast het kruis met wenende ogen

          Stond de moeder droefgebogen

          Waar haar zoon te lijden hing

          Ach, hoe haar door’t zuchtend harte

          Medelijdend met zijn smarte

          ’t zwaard van droefheid henenging.

In deze voorstelling is Nicolas echt de “schilder van het licht”.

De kruisafname en de graflegging zijn de 2 niet uitgebeelde smarten van Maria.

Nicolas en van der Meer hebben gekozen om naar een climax te werken en de cyclus te laten eindigen met de kruising.

De drie klokken worden geluid :

- de kleinste klok "Franciscus" bij doopvieringen

- de middelste "Martinus"  voor de zaterdagavond en doordeweekse vieringen

- de zwaarste klok "Maria" na het overlijden van een parochiaan om 18.00 uur, avondwake, voor de begrafenis en bij het uitdragen van overledene. Vroeger kon men ook horen , of het een man, vrouw of kind gold.”drie voor de man, twee voor de vrouw en één voor het kind” daarna luidde men een tijdje.

Alle drie tezamen voor en na de weekendvieringen, bij huwelijksplechtigheden en andere feestelijke gelegenheden.

Over de achtergrond van het labyrint bestaan verschillende verklaringen:

- Men legde een verband tussen labyrint en de onderwereld, het dodenrijk.

- Legendarische labyrint van Daedelus in het paleis van Koning Minos  op Kreta.

(zesde eeuw voor Chr.). Waardoor er een relatie is met de architecten van de middeleeuwen.

- Germaanse lentecultus en de zgn trojaburchten in de periode 9de/12de eeuw.

- De Christelijke betekenis, het symboliseert de moeilijke weg om tot het geloof te komen. Je kiest voor een weg en verwerpt de andere. Voortdurend worden je geweten, je intuïtie, je geloof en je trouw op de proef gesteld.

- Het aansporen tot meditatie over het doel dat zeker bereikt zal worden.( dit zijn labyrinten die de enige juiste weg aangeven zonder keuze mogelijkheden)

- De wendingen naar binnen staan voor het leven tot de dood, de wendingen naar buiten symboliseren de wedergeboorte.

Het kerklabyrint van de St. Martinuskerk

Op de website www.mijngelderland.nl wordt het vloerlabyrint van de St. Martinuskerk in Oud-Zevenaar beschreven.

Bij de opstelling staat al het goede rechts (men geeft elkaar ook altijd de rechterhand) en minder goede links, gezien met de rug naar de kerstkribbe

Jezus werd een wikkelkind, Jozef en Maria knielen naast het kind. Jozef is meestal een oudere man, die wat hulpeloos staat te kijken met een kaars of een lantaarn. Maria kijkt vol tederheid, het menselijk gevoel komt sterk tot uitdrukking. In onze streken hebben de herders geen namen en we weten ook niet hoeveel er waren, ze staan meestal links samen met de schapen. De os kijkt naar het kind en staat rechts en de ezel kijkt naar de kribbe en staat links van het Kindje. Er zijn engelen, ze nemen nu actief deel aan het gebeuren, ze bespelen fluit en viool. En een knikengel zorgt ervoor dat bij het deponeren van muntstuk in de gleuf, de engel een knikbeweging maakt. In het Westen kennen we drie wijzen (staan rechts) in het Oosten vier of acht. De drie wijzen symboliseerden de toenmalige bekende werelddelen. De namen zijn Casper, Melchior en Balthasar en de hadden goud, wierook en mirre bij zich.

Kerkfotografie Sint Martinuskerk Oud-Zevenaar

De Sint Martinuskerk in Oud-Zevenaar is in beeld gebracht en staat online op www.kerkfotografie.nl

Kerkfotografie brengt kerken in beeld. Uitnodigend en inspirerend. Je vindt op deze site een overzicht van kerken die tot op dit moment gefotografeerd zijn.

Buiten om de kerk

Een teken had dan ook veel meerbetekenis dan enkel maar een letter. In de loop der tijden wordt het teken letterlijk 'vermenigvuldiging'(vruchtbaarheid). "Bede tot een goede opbrengst"? Het christelijke St-Andrieskruisheeft een vergelijkbare betekenis.

Een verklaring kan zijn voor de oude (Germaanse) betekenis van het kruis:

•Het woord Maal (mallus,malus) zou verband houden met rechtsgeding, met de justitie zogezegd. Bij de Germaanse stammen die in onze streken woonden, de Friezen, de Saksen en de Franken, kende men de dingplaats, de plek waar recht werd gesproken.

•Malen betekent draaien. Een maalberg was in de Germaanse tijd een heilige plek: een 'draaiberg' oftewel trojaburcht. Dit was een plek waar kontakt gezocht werd met de goddelijke wereld, de plek van initiaties en speciale rituelen.

•Na de invoering van het christendom werd de specifieke betekenis van het symbool losgelaten. In de loop de eeuwen bleef enkel een onheil werend aspect nog over.

•Het teken is ook in de christelijke traditie bekend als Andreaskruis, herinnerend aan de apostel die volgens de overlevering op een dergelijk kruis de martelaarsdood zou zijn gestorven. Andreas is patroonheilige van de metselaars.

•Soms zie je verklaringen dat het een vruchtbaarheidsteken zou zijn vanwege die link met vermenigvuldigen.

Het maalkruis heeft mogelijk een betekenis gehad als teken dat er recht gesproken werd. Kerken en torens werden bij voorkeur gebruikt als plek om recht te spreken. En de boeven werden onder de toren in het cachot gestopt.

Kortom, een teken met tot zover al een vierledige betekenis: boze geesten en ziekten op afstand houden, plaats van rechtspraak, een plek waar contact gezocht werd met de goddelijke wereld, eerbetoon aan St Andreas en/of een vruchtbaarheidsteken.

Het maalkruis zien we op kerkmuren, op topgevels of in bovenlichten, maar ook de smid was er op zijn manier gevoelig voor en bracht het aan op muurankers.

Begraafplaats

De begraafplaats aan de Dijkweg is vóór de bouw van de Mariakerk aangelegd. In 1906 is het in gebruik genomen. De poort en het baarhuisje zijn in 1917 gebouwd. De begraafplaats is omheind door een beukhaag. Tot die tijd en zelfs nog na de tweede wereldoorlog werden overledenen in Oud Zevenaar bij de kerk begraven. Alle aanwezige graven dateren van na 1940. Bijzondere elementen vormen het baarhuisje en het bakstenen toegangshek. Beide zijn late uitingen van de neogotiek. In het baarhuisje komt dit tot uitdrukking in de toepassing van spitsboogvensters.

De rechter zijgevel heeft op de begane grond twee spitboogvensters waarvan de boogvelden ingevuld zijn met metselwerk. In de geveltoppen bevinden zich drie door spaarnissen waarvan de middelste het hoogste en breedste is uitgevoerd. De nissen worden ieder recht afgesloten door een motief dat gebaseerd is op een driepas. De nissen zijn aan de onderzijde verbonden door een bloktandlijst. De Linkerzijde heeft op de begane grond een spitsboog afgesloten toegang. Het boogveld is ingevuld met metselwerk waarin een kruismotief is opgenomen. De toegang wordt afgesloten met een segment boogje. De deur is voorzien van twee neogotische smeedijzeren hengsels.

Op zondag 30 oktober 1994 werd door Pastoor van Doorn de urnenmuur ingezegend.

Het kerkhof heeft nog een rustiek en dorps karakter.

De begraafplaats is elke dag te bezoeken tussen zonsopgang en zonsondergang.

De begraafplaats heeft mogelijkheden om urnen te laten plaatsen in de urnenmuur of in een urnengraf.

Nabij het baarhuisje ligt een strooiveld voor asverstrooiing.

De begraafplaats wordt onderhouden door de onderhoudsgroep van de geloofsgemeenschap.

Elke woensdagmiddag zijn een 12-tal vrijwilligers werkzaam in en om de kerk, het geloofsgemeenschapcentrum en de begraafplaats.

De haag en het grasveld wordt door het plaatselijke hoveniersbedrijf onderhouden.

Voor gegevens omtrent de personen die begraven zijn op het kerkhof te Oud-Zevenaar zijn te vinden op:

www.graftombe.nl/category/1992/oud_zevenaar‎

MARTINUS

Op een winterdag kwam de soldaat voor de poorten van de stad Amiens een halfnaakte bedelaar tegen. Martinus sneed toen zijn soldatenmantel met zijn zwaard doormidden en gaf de helft aan de bedelaar. In 372 werd hij bisschop van Tours. St. Martinus ook wel genoemd Martinus van Tours, draagt de titel “De apostel van Frankrijk”.

Martinus was tegen geweld en wilde ook de heidenen met zachtheid tegemoet treden.

Hij werd vergeleken met de barmhartige Samaritaan. Het door hem gestichte klooster Marmoutiers was een centrum van strijd tegen het arianisme en het heidendom.

Op 8 november 397 stierf hij aan een hartaanval. Hij is de eerste heilige die niet als martelaar stierf. Hij ligt in zijn sarcofaag in de basiliek van Tours in Frankrijk.

Op 11 november is het feest van de heilige Martinus, hoewel dit niet zijn sterfdag is. Meestal gedenken we de heiligen op de sterfdag, want dit is de geboortedag in de hemel. Toch is 11 november zijn dag geworden. Dat komt omdat vroeger dit de dag was van het nieuwjaar van de boeren. Op die dag gingen de boeren in de Liemers de pacht voor het volgend jaar betalen. Het feest van de God Mars ligt waarschijnlijk ten grondslag aan oud Martinusfeest.

Martinus betekent n.l. " man van Mars".

Bij de Romeinen was 11 november het begin van het inluiden van het nieuwe licht.

Deze oude lichtfeesten kregen later een christelijke inhoud kinderen zingen liedjes aan de deuren met hun lampionnen in de hoop op snoep.

Sint Maarten bisschop, toen van alle landen

‘s avonds met een lichtje lopen, is voor ons geen schande.

Hier woont wel een rijk man, die ons wel wat geven kan

God zal hem lonen met honderdduizend kronen

Met honderdduizend lichtjes aan daar komt sint maarten aan.

Jaarlijks houdt men rond de feestdag, 11 november, een lampionnen optocht door het dorp en ontsteek men een St. Maartensvuur.

Voor de kinderen is Sint Maarten super spannend.

Want wat is niet leuker dan ‘s avonds laat met je vriendje of je vriendinnetje  mee te lopen in de optocht. In de ene hand een brandende lampion en in de andere hand een tas, die na afloop goed gevuld is met snoep. De fakkels van vroeger zijn vervangen door lampions. Waarmee symbolisch de boze geesten werden verjaagd. Sommige creatieve ouders maken zelf lantarentjes van uitgeholde suikerbieten, kalebassen of koolrapen met een waxinelichtje erin.

Er zijn veel kerken naar hem genoemd. Groningen, Utrecht, in deze streek al meer dan 16 inclusief  de steden lang de Rijn in Duitsland.

Er zijn ook dorpen naar hen genoemd:

Sint Maarten, Maartensdijk,St. Maarten is de patroon van bekeerde dronkaards, van herders en van vee.

Sint Maarten's optocht

In de Martinuskerk begint rond een uur of zeven een korte gezinsviering om de naamdag te vieren. De pastor praat met veel enthousiasme over de heilige Martinus. Zo betrekt hij de kinderen op een leuke manier bij het roemrijke verhaal over Martinus en zijn mantel.

Na het zingen van het Sint Maarten lied gaan de kinderen naar buiten. De ouders steken het kaarsje aan dat in de, vaak zelf geknutselde, kleurrijke lampion wordt vastgezet. De optocht vertrekt vanaf het kerkplein met muziek.  Voordat de stoet in het donker over de Oud -Zevenaarsedijk trekt, verschijnt een paard met daarop de heilige Martinus met daarnaast in een vodden geklede bedelaar, vaak een kind uit de Oud-Zevenaarse gemeenschap. De stoet geeft een mooi, feeëriek beeld met op de achtergrond de zwak verlichte toren van de Martinuskerk. Alleen het licht van de lampionnen is nog zichtbaar. De kinderen lopen vanaf het  Kerkplein, Kerkweg,Oud-Zevenaarsedijk, Oud-Zevenaarseweg, Martinusweg, Leemkuylweg, Hofweg, naar het grasveld  van het Park De Tichelkamp, waar het Sint Maartensvuur wordt aangestoken. Hier worden onder andere houten pallets verbrand. Onder het genot van  warme chocolademelk, staat iedereen bij het vuur te kijken. De pastor vertelt nog een verhaal over Martinus, want de heilige hoort bij Oud-Zevenaar, dat is al jaren zo. Hierna is er voor iedereen nog een versnapering.

Joep Nicolas

De wederopbouw in Nederland samen met zijn opdrachten in de Verenigde Staten bezorgde Nicolas opnieuw veel werk. In 1955 kreeg hij de opdracht om de ramen voor de Oude Kerk in Delft te maken, waaraan hij in 1958 begon. Deze ramen (het laatste werd geplaatst in 1972) zijn zijn bekendste werk. In 1956 maakte hij een eerste 'Bevrijdingsraam'. Nadat hij de Verenigde Staten verruild had voor Nederland kon hij zich vanaf 1958 aan zijn magnum opus te wijden. Op 13 juni 1964 kon hij de laatste van de 24 ramen officieel overdragen aan de kerkvoogd.

In 1963 bij de voltooiing van zijn Delftse ramen, werd de altijd onvermoeibare Nicolas getroffen door een lichte beroerte. Als stevige whiskydrinker moest hij de fles voortaan laten staan en diende hij het kalmer aan te doen. In 1964 schreef hij zijn dochter Claire: 'Mijn legende loopt af en ik weet niet eens hoe ik er een keurig slot voor moet verzinnen'.

Zijn laatste opdracht voor drie koorramen in de Utrechtse Sint Catharinakerk voerde Nicolas uit in 1966.

Eind juli 1972, ruim twee maanden na de onthulling van zijn laatste raam, stierf Nicolas thuis aan een hartaanval. Overeenkomstig zijn wens werd hij begraven aan de voet van de basiliek van Sint Odiliënberg.

Joep Nicolas was een temperamentvolle, innemende, soms overdonderende persoonlijkheid. Hij genoot intens van het leven, was een onderhoudend causeur, een gulle gastheer en 'un homme à femmes' met een 'chaotisch liefdesleven' (Nicolas White, In glas gebrand, 11). Nicolas was een formidabel netwerker met een groot gevoel voor publiciteit, die de pers vaak naar zijn hand wist te zetten. Hoewel niet gespeend van zakelijk talent, raakte hij door zijn overdadige levensstijl soms in grote geldzorgen.

Bedevaart

Piëta

Over de manier waarop het beeld in de 15e eeuw in Oud Zevenaar terecht is gekomen doen twee verschillende verhalen de ronde:

A - Tijdens hoog water langs de dijk aangespoeld. Diverse keren teruggegooid maar dreef telkens op dezelfde plaats terug. (door kromme Dirk in het riet van de uiterwaarden gevonden.)

B - Johan van Loe een bekende ridder en drost van de Liemers, in dienst van Hertog van Kleef, deze  begeleidde hem op zijn kruistocht naar het H. Land. Hij had  het meegenomen, waarschijnlijk uit Bai? Rimini Italy. Of hij is getroffen door de uitbeelding van dit beeldje en daardoor gekocht in Bari.

De grote trekpleister was het kleine albasten piëta in 1440 gehouwen in de door de eeuwen grijs geworden albast en  30 cm hoog is. Voorstellende de bedroefde Maria die Christus na de kruis-afname op haar schoot legt. ( Moeder van Smarten), (De Nood Gods). Bij het origineel was de rechterarm hersteld.

A - Volgens een legende is het Maria heiligdom te danken aan het beeldje dat door “Kromme Dirc” in het riet in de uiterwaard werd gevonden. Een arme en mismaakte boerenjongen, Kromme Dirc, zwierf geregeld door de uiterwaarden langs de Rijn. Als kind wilde Dirc priester worden, maar zijn

mismaaktheid maakte hem ongeschikt voor het ambt. In zijn overspannen gemoedstoestand dacht hij er over een eind aan zijn leven te maken door zichzelf te verdrinken. Maar bewust van de zondigheid van zijn gedachten bad hij tot Maria.

In de uiterwaarden sjokkend zag hij plots tussen het riet een beeldje, klein en

onaanzienlijk, maar fijn besneden en fraai van vorm. Het stelde Maria voor met haar gestorven Zoon. Dirc ging zo vlug hij kon naar de koster, die hem op zijn beurt bij de pastoor bracht. Daar deed Dirc zijn verhaal.

Ondanks zijn bedenkingen ging de pastoor met Dirc mee, gevolgd door tal van dorpelingen die intussen het verhaal hadden gehoord.

Op de plek tussen het riet die Dirc had aangewezen vonden ze het beeldje, een Piëta. Men zag in de vondst een teken van de hemel en in processie werd het beeld naar de kerk van Oud-Zevenaar gebracht waar het een ereplaats kreeg.

B - De overlevering vertelt het verhaal van de Kleefse ambtsman Johan van de Loo. Deze Johan van de Loo maakte samen met de hertog van Kleef en andere edelen een pelgrimstocht naar het Heilige Land. In Jeruzalem wordt hij samen met de andere edelen tot ridder geslagen, een zeer gewaardeerde titel in de adellijke kringen. Op de terugtocht bezocht het gezelschap ook Rome en paus Nicolaas IV en men vierde er Kerstmis. Na een bezoek aan Napels, waar de koning van Italië werd bezocht, trok men huiswaarts. Na een pelgrimstocht die 51 weken duurde, keerde hij behouden terug en als dank schonk hij het beeldje voorstellende de Piëta aan de kerk van Oud-Zevenaar.

Hij hechtte veel waarde aan het beeldje zoals blijkt uit zijn testament uit 1467 waarin staat dat hij met zijn vrouw in de kerk van Oud-Zevenaar "vor dem belde Onser Liever Vrouwen ..." begraven wilde worden.

Dat de familie Van den Loe inderdaad in Oud-Zevenaar een begraafplaats heeft gehad, blijkt uit latere stukken waar van een Loëkapelle sprake is.

De Piëta's van Lorch, Rimini en Rome zijn als originelen te beschouwen; scheppingen die geringe verschillen vertonen in plooien, houding van de linkerarm van Maria en de neiging van haar hoofd. Dit piëtatype heeft ook in onze streken zijn verwanten, vermoedelijk van een meester in een Nederrijn of Westfaals atelier.

Tijdens de tachtig jarige oorlog was Pastoor Huetinck  van Ou-Zevenaar in 1580 genoodzaakt om binnen de muren van Zevenaar (op het kasteel Zevenaar) een veilig heenkomen te zoeken met medeneming van enkele kostbaarheden waaronder het miraculeus beeld, waar men vanaf 1300 (?) naar toe te bedevaart kwam, werd in veiligheid gebracht.

Vervolgens in vergetelheid geraakt werd uiteindelijk teruggevonden en geplaatst in de kerk van Zevenaar. Het werd herkend en opgeëist en naar Oud Zevenaar terug gebracht. Daarna weer terug gezet in de Mariakerk. Een legende is dat het beeldje, dat eigenlijk niet in de kerk te Zevenaar thuishoorde, zou op een nacht op eigen gelegenheid naar de St. Martinuskerk van Oud Zevenaar terug zijn gegaan.Dit verhaal ging van mond tot mond en al gauw wisten de mensen uit de weide omgeving van het miraculeuze beeld af.

De wondervolle gunste en genaden die men kreeg, trokken van heinde en ver  en nabij talrijke mensen naar O.Zevenaar. Die bezoekers brachten offers, die veel welvaart schonk, zodat men besloot om een nieuwe Mariakerk te bouwen.

Met zekerheid is vastgesteld dat Oud Zevenaar een plaats is geweest waar veel wonderen zijn geschied bij het beeldje van de Moeder van Smarten.

De schriftelijke bewijzen daarvan, die getuigden van de wondervolle gunsten door tussenkomst van de H. Maagd verkregen, zijn wellicht bij de plundering en brand van de St. Martinuskerk in de woelige jaren van de 80-jarige oorlog verloren gegaan.

Een andere versie is dat, de brief met zegel over de mirakelen bij de grote stadsbrand van Zevenaar in 1599 verloren zou zijn gegaan.

Helaas werd het beeldje op 9 juni 1975 gestolen.

Koster Th.van Megen, door bijna iedereen Theed genoemd, kwam die middag naar de pasto¬rie met de bood¬schap: "Pastoor, U zult Ma¬rietje wel meegenomen hebben."

De reactie van de pastoor was dan ook: "Toch niet." "Het staat ook niet in de kerk," antwoordde de koster. "Dan gaan we kijken." Samen zijn ze vanuit de pastorie naar de zij-ingang van de kerk ge-gaan. Daar vandaan kan men langs de pilaren heen op het Maria-altaar kijken. Een lege nis. Maria was inderdaad weg.

Op het Maria altaar was niets te zien van afdrukken van een hand, knie of voet, geen gekreukt altaarkleed. Geen spoor van inbraak te zien.

Toen na twee jaar het politieonderzoek niets heeft  opgeleverd heeft een lid van het kerkbestuur op eigen initiatief een paragnost geraadpleegd.

Hij zag 4 sleutels en een jonge blonde man van ongeveer 35 jaar die een sleutel heeft laten namaken. De jonge man kan bij de aannemer in dienst zijn geweest en spreekt Duits.

De paragnost gaat richting Oud Dusseldorf en ziet een groot plein, bierbrouwerij en een gerestaureerd 18de eeuws huis. Ook hebben tv programma’s aandacht gevraagd voor de diefstal, echter zonder resultaat.

Mariaviering

Processie

De 15 geheimen

Teksten uit het dodenboek

27 September 1693 overleed in de Heer Henricus van Weerde, een Brabander van afkomst. Hij werd in de kerk begraven.

24 Nov. 1695. Warnerus Pauwels, kerkmeester. Hij was een bekwaam en goed man in alle opzichten. Begraven in de kerk.

1 Juli 1696. Adellijke Heer Joannes Smulling te Utrecht gestorven. Hier in het verwoeste gedeelte van de kerk begraven.

STRAF VOOR DE ZONDE

17 Januari 1698. Begraven in het verwoeste gedeelte van de kerk Petrus, knecht van de aanzienlijke familie Van Hunnepel. Deze Petrus werd Zondagsmorgens aangemaand om naar de kerk te gaan. Hij was echter met Lutherse dwaalbegrippen behept en hij antwoordde: Ik wil Maria niet gaan aanbidden, omdat zij ons toch niet kan helpen en zelf ook maar een zondares is". Toen hij aan tafel wilde gaan zitten, nam een klein meisje, waarmee hij gespeeld had, een geweer in de handen en schoot per ongeluk een kogel in het hoofd van de knecht, zodat deze niets meer kon zeggen en 's avonds is gestorven.

Ik geloof (zo tekent de pastoor aan), dat hij de straf heeft moeten ondergaan voor de lasteringen, welke hij met zijn tong tegen de H. Maagd heeft bedreven.

VERMOORD

25 Juni 1698. Stephanus Goris, die onschuldig door een bombardier (soldaat) werd gedood.

WELDOENERS

30 Aug. 1698. Adellijke Heer Joannes van Heerde. Hij schonk aan de armen 100 imperialen.

23 Sept. 1702. Adellijke Heer Nicolaas Walraven van der Hoevelik, geleerd en welbespraakt man. Gaf aan kerk en armen 100 imperialen.

26 Mei 1703. Coendert Scholt; begraven in het verwoeste gedeelte van de kerk. 6 Januari 1706. Odilia van Wittenhorst; gaf 250 Holl. gulden.

24 Oct. 1706. Meijtolt, echtgenote van Bernardus Geurs; begraven in de kerk, dicht bij de school.

22 Februari 1707. Mechtildis Schot; midden in het verwoeste gedeelte van kerk begraven.

10 Juli 1711. Heer Herm. Adolf Henriot, die onvoorziens overleed, doch naar ik hoop niet onvoorbereid. Hij was een vurige verdediger van onze kerk. God beware zijn enig dochtertje, die nu van beide ouders is beroofd. Begraven in de kerk.

 DIENAAR VAN DE H. MAAGD

6 April 1712. Z. E. Heer Henricus Brans pastoor in Eerbeek, zeer ijverig man, overleed in Aerdt, maar wilde hier voor het altaar van de H. Maagd worden begraven, om zijn liefde tot zijn H. Moeder tot in het graf te tonen.

24 September 1721. Adellijke Heer Ludolphus van Munster, gewezen lid van de Staten van Holland en West-Friesland. Begraven niet ver van de kapel van de H. Maagd in het verwoeste deel van de kerk (Dus bijna 150 jaar na bedoelde verwoesting in 1572).

21 Juli 1722. Joannes Goris, kerkmeester en weldoener van de kerk. Begraven in de noordbeuk van de kerk bij de biechtstoel.

16 Sept. 1722. Begraven in de kerk mej. Anna Margaritha Becher. Zij ruste in vrede. Op Maria Geboorte 8 Sept. is zij gestorven.

14 Oct. 1755. In onze kerk is begraven adellijke Heer Adolph van Heerde, Heer van Camphuysen.

DIJKDOORBRAAK

13 Januari 1809. Bij de ongehoorde waterstroming van dit jaar is de dijk tegen het huis van Jan van Uum, Hoenderkamp te Ooij, gebroken. Jan van Uum, oud 48 jaren, dreef op een vak van zijn huis weg en wilde zich op een jonge wilgenboom bij de Buitenmolen redden. Door de ijsschotsen werd de boom vernield en is Jan van Uum in het water terecht gekomen en verdronken.

14 Januari 1809. Gerlacus Buning, echtgenoot van Maria Kaaltjens, is op deze datum 's avonds van Zevenaar gekomen, waar hij zijn vrouw had bezocht., Hij is door het ijs gezakt en verdronken.

DIJKVERSCHUIVING

28 Sept. 1810. Bij het afgraven van de dijk bij Camphuysen, op koninklijk bevel, is onder de vallende massa aarde terecht gekomen Everardus Gertsen uit Didam en dezelfde dag gestorven. Hij heeft nog zes uren geleefd en is goed bij kennis zijnde voorzien van de laatste H. Sacramenten

23 October 1810. Door eenzelfde ongeluk als bij 28 Sept. vermeld, is plotseling overleden Wilhelmus van Hees, oud 16 jaren.

18 Januari 1811. Eerw. Heer Joannes Henricus Roghmans, oud 82 jaar., Gedurende 55 jaar vicaris alhier.

21 Febr. 1814. Joannes Peters, oud 16 jr. wilde met zijn stiefvader Jan Bruintjes van 't Grieth brandstof halen over het ijs viel bij de tien-morgen boven de Noteboom er door, en verdronk.

13 Sept. 1816. Joannes Jacobs oud 8 jaren, ging op een geladen kar spelen. De bomen waren gestut. Het knaapje ging aan de bomen hangen, de stut ging los en het kind werd verbrijzeld onder de bomen.

19 Nov. 1819 sterft Jozef, baron Goldstein, echtg. van Antonia, baronesse van Hugenpoth, eigenaar van Mathena.

2 Januari 1833. Gerardus Hendriksen echtg. van Wilhelmina Lelieveld, op huis Babberich, had op Nieuwjaarsdag een geladen pistool met de loop naar boven in de broekzak gestoken, welke per ongeluk afging, hem in de ingewanden trof, waaraan hij de andere dag is gestorven.

28 Augustus 1836. Bernardus Lambertus van Egeren achter op een hardjagend rijtuig staande, viel tussen rad en bak op het hoofd en 29 Aug., bewusteloos gebleven, gestorven.

VRESELIJKE DOOD VAN 3 KINDEREN

15 Februari 1844. zijn verdronken drie kinderen Arnoldus, 13 jaar, en zijn broertje Gijsbertus, 11 jaar, en hun zusje Aleidis Jansen, 8 jaar. Deze arme kinderen, in de gemeenten Pannerden, Herwen en Lobith bezig geweest zijnde om een stukje brood te vragen en naar huis terugkerende, waagden zich tegen de Peppelweide van de Heer de Neree boven de Kiekuit, op de oude Rijn op het niet sterke ijs, in de duistere avond, vielen er door en verdronken.

21 Januari 1857. Joannes Theodorus Bodde is door een locomotief op de spoorweg overreden er als het ware verscheurd.

2 Jun 1859. Joannes Stokman oud 16 jr. bij het baden verdronken.

DE NEREE

De aanzienlijke familie De Neree tot Babberich, welke in de laatste 250 jaar Halsaf en Camphuysen hebben bewoond, bezitten een grafkelder op het plein zuidelijk van de kerk van Oud-Zevenaar aan de kant van de dijk. Hierin liggen velen van hun dierbare afgestorvenen begraven. Ook in het bos van Babberich bevindt zich een grafplaats van die bekende familie.

INFLUENZA OF GRIEP

In het jaar 1837 stierven in de parochie Oud-Zevenaar 7 mensen aan de influenza of griep. Het was de eerste keer dat deze namen genoemd werden.

PROTESTANTEN

Op het kerkhof naast de kerk in Oud-Zevenaar werden ook protestanten begraven. Er waren zelfs protestanten, die daar en familiegraf bezaten, b.v.

12 Januari 1808 stierf aan ouderdomszwakte Joanna Kelder, protestante, echtgen. van Henricus Heiting, 75 jaar, begraven op ons kerkhof.

31 Maart 1837 is op ons kerkhof, in zijn familiegraf, begraven Joannes Christianus, Melchers, weduwnaar, protestant, uit Ooij.

WELDOENERS

Holtkamp en echtgenote (zonder jaartal) gaven een huis aan de kerk. Familie Carolus en fam. E. Bus schonken vanen aan de kerk St Joseph en Maria (zonder jaartal). De kinderen van Everardus Bus versierden de kerk met een groot geschilderd raam in de toren (zonder jaartal). In 1872 is de nieuwe kroonluchter gegeven door de wed. van Egeren en kinderen. In hetzelfde jaar is tengevolge van een verklaring van Joanna Maria Ubbink in hare ziekte, na haar overlijden het grijze tapijt met rode rand en dito loper op en bij het Hoogaltaar gegeven. 1878: Door M. Carolus zijn 7 roketten met kant voor de misdienaars aan de kerk ten geschenke gegeven. In 1879 heeft de Welgeb. Heer R.J. de Neree tot Babberich aan het beeld van Maria van Salette een nieuwe verguld zilveren kroon geofferd ter waarde van 100 gulden.

De volgende weldoeners hebben fundaties gesticht:

Jacobus de Vries en Joanna Jurrius (zonder jaartal) Echtpaar Drost-Willemsen (zonder jaartal). Cath. G. Hahn (zonder jaartal). 1867 Willem Fontein en echtgenote. 1867 Lambertus Bruins en Joanna Jurrius. 1867 Joannes Teunissen. 1868 Albertus van Alst. 1869 N. van Hees. 1869 Gertrudis Jansen. 1871 Arnoldus Hageman. 1888 Richard de Neree tot Babberich. 1889 E. Bergervoet. 1896 Theodorus van de Sandt. 1897 Everardus Bergervoet. 1899 Gudula Pruis-Verhoeven.

1904 Jan Gerritsen. 1914 Wilhelmus van Alst. 1914 Gerardus Bus en Gerarda A. Peelen. 1921 Hendrina van Deelen, echtgenote van Wilhelmus van Alst. 1923 Theodorus Pruis. 1927 Joannes Jansen (Breuilly) 1927 Petrus Peters. 1930 Erfgenamen van Joannes Degen en echtgenote. 1932 J. H. Hugen 1934 Joh. J. Florissen pastoor en fam. (Deze familie woont in Oud-Zevenaar) 1940 Gerardus Florissen en echtgenote, theodora Wittenhorst. 1944 Catharina Reijers. 1945 Maria Doevenspek.

Tot een van de grootste weldoeners van de kerk moet zeker gerekend worden de bekende Ridder Johan van de Loo, die verschillende landerijen bij testament aan de kerk schonk (1467). Ook de kapel van de Vrijheid Zevenaar (d. i. de stad Zevenaar) heeft hij goed bedacht en o.a. daar de Maria-Vicarie en het Loogasthuis gesticht. Hierover is reeds elders gesproken.

 VICARIEËN

UITGESTREKTHEID VAN DE PAROCHIE

In de parochie waren sinds oude tijden 2 vicarieën door weldoeners gesticht: 1. De Lucia en Georgius Vicarie; 2. de Sint Anna Vicarie.

Ofschoon de Vicarissen zich niet moesten gelasten met de zielzorg in de parochie (zie wat hierover is gezegd bij Zevenaar), hielp toch een van de vicarissen de pastoor met het parochiewerk. Geen wonder! als men de uitgestrektheid van de parochie Oud-Zevenaar in ogenschouw neemt, zal het niemand verwonderen, dat de pastoor de hulp van 'n vicaris inriep. Oud-Zevenaar grensde aan Didam, Giesbeek, Duiven en Groessen en Elten. Daar midden in de uitgestrektheid van de parochie Oud-Zevenaar lag de stadsparochie als een eiland in een grote zee.

Wat die dienst van de vicaris betreft, zien we b.v. dat in 1741 twee bedienaren van de Vicarieën waren: 1 Eerw. Heer Christianus Offermans neef van de pastoor Henricus Becher en 2: Eerw. Heer Wolterus Geurts. Welnu Chr. Offermans deed in de parochie dezelfde dienst als heden de kapelaans verrichten, terwijl Wolter Geurts zich tevreden stelde met de verplichte H. Missen te celebreren aan het altaar van de Vicarie te Oud-Zevenaar. Deze laatste was echter bovendien vicaris in Duiven, zodat hij ook daar zijn verplichtingen had. Hij woonde dicht bij de molen in Ooij.

PASTOORS VAN OUD-ZEVENAAR

1. De eerstvermelde pastoor is Gerlach, die in 1276 de tiendbelasting voor de kruistochten betaalde (zie boven). Waarschijnlijk was hij niet de eerste pastoor, omdat de parochie zich reeds in grote bloei verheugd. Daarna volgt een lange tijd, waarvan we geen gegevens bezitten.
2. Martinus De Vries, pastoor vóór 1545.
3. Joannes Sluiter, 1545-1553.
4. Hendrik Huetinck, 1545-1583. Deze pastoor nam de wijk naar de Stad Zevenaar in de dagen van de beroerten. Hij nam het Mariabeeld en andere kostbaarheden mee. In 1583 bedankte de pastoor en werd vicaris van de Petrus Vicarie in de stadsparochie.
5. Nicolaas Vallick werd in 1583 pastoor, keerde naar de verlaten en verwoeste kerk van Oud-Zevenaar weer, deed het puin opruimen en de noorderzijbeuk herstellen, waar hij terstond de gelovigen weer bijeen riep. In 1585 herstelde hij de toren.
6. Theodorus van Lengell, geb. te Zevenaar, pastoor van 1600-1626. Hij herstelde in 1616 het middenschip van de kerk.
7. Petrus Fabricius uit Nijmegen, 1626.
8. Joannes Brakelman uit Calcar (zonder data)
9. Gerardus van Wildenraad uit Doetinchem was pastoor in Oud-Zevenaar vóór 1649 toen hij naar de St Aldegondiskerk in Emmerik werd verplaatst.
10. Theodorus van Lengell, bloedverwant van 6. Gestorven 22 Maart 1670. Voor 200 daalder uit zijn nalatenschap werd een monstrans gekocht. Tijdens zijn leven had van Lengell voor twee nieuwe klokken gezorgd.
11. Hieronymus Killer, geb. te Emmerik, Zeer ijverig priester, die door zijn tijdgenoten ,,de gesel der Jansenisten" werd genoemd. 1670-1704 pastoor.
12. Joannes Ignatius Lippert, geb. te Zevenaar 18 Aug. 1672. Hij bouwde op eigen kosten een nieuwe pastorie. Na zijn dood wilden zijn erfgenamen in Zevenaar recht doen gelden op het gebouw. Het geschil werd echter beslist ten voordele van de kerk. 1704-1720 pastoor.
13. Henricus Becker, geb. te Zevenaar 14 Aug. 1687, pastoor van 1720-1774. Meer dan 50 jaren lang pastoor van een parochie. Een zeldzaam jubile!
14. Joannes Franciscus Becher, geb. te Emmerik. Hij was van 1759-1774 pastoor te Arnhem in de Varkensstraat. Van 17741779 pastoor te Oud-Zevenaar.
15. Gerardus Manders geb. te Wehl. Hij bouwde een Mariakapel op de plaats van de verwoeste Mariakerk (verwoest in 1572) Hij was pastoor van 1779 tot 1806.
16. Gerardus Mulder, geb. in Emmerik. Hij bouwde een katholieke school op de plaats, waar nu het parochiehuis staat. Gerardus Mulder was pastoor van 1806-1861. Wederom een gouden jubilaris als pastoor van een parochie. Hij ging in 1861 in Zevenaar rusten en overleed daar in 1864.
17. Gerardus Joannes Oosterik. Deze brak de Mariakapel af om plaats te maken voor het zuiderzijschip van de kerk. In deze nieuwe zuiderzijkerk prijkte naast het St Jansaltaar het kleine albasten beeld van O. L. Vrouw ter Nood Gods. Gerardus Oosterik was van 1861-1877 pastoor. Gestorven 1879 in Oldenzaal, waar hij rustend was.
18. Carolus Arnoldus Alferink was pastoor van 1877-1887, toen hij stierf.
19. Lambertus van Egeren werd hier pastoor in 1887 en overleed in 1896.
20. Theodorus Bader was slechts 8 jaren hier pastoor, toen hij in 1899 stierf.
21. F. Th. Weitjens, pastoor van 1899-1912 toen hij van hier vertrok. Aan de Z.E. Heer Weitjens komt de eer toe Oud-Zevenaars kerk gemaakt te hebben tot wat zij nu is. Ondanks de grote moeilijkheden is het hem gelukt de aloude Mariakerk, zoals die voor de 80-jarige oorlog was, te herstellen.
22. C.Th. Voss is pastoor geweest van, 1912-1932. Van 10 Juni tot 31 Aug. 1932 was hij rustend in de Pelgromstichting.
23. H.J. Hagemann was herder van de parochie vanaf 1932 tot aan 1946, toen hij eervol ontslag verkreeg om gezondheidsredenen en in Delden rustend werd.
24. H. J. Knippers 1946-1964. Pastoor Knippers is begraven op de begraafplaats in Oud-Zevenaar op een ereplaats voor de kapel met het kruisbeeld en de beelden van Maria en Johannes.
25. G.J. (Gerrit) Scholten 1964-1990 Pastoor Scholten herdenkt op zondag 6 juli 1989 dat hij vijftig jaar geleden tot priester is gewijd.
26. Pastor H.A. (Henk) van Doorn 1991-      Op 1 december 1991 wordt pastor van Doorn officieel benoemd tot pastor van de parochie Sint Martinus en op 5 augustus 1997 viert hij zijn 40-jarig priesterfeest.

KAPELAANS VAN OUD-ZEVENAAR

1. WelEerw. Heer Bodt 2. WelEerw. Heer Roslofsen. 3. J.H. Nijkamp. 4 J. van Haaren. 5. J. Westerveld (allen zonder jaartal). 6. P. Fornier 1846. 7. G.J. Verwaaijen 1846 -1848. 8. J.W. van Til 1848-1854. 9. J. van der Straeten vanaf 1854. 10. L. Brugman vanaf 1863. 11. J.F. Corbisier vanaf 1857. 12 B. van der Werf vanaf 1868. 13. B. Leijser vanaf 1871. 14. Th. Blommers vanaf 1872. 15. C. Otten vanaf 1873. 16. H. Remmres vanaf 1881. 17. A.N. Berendsen 1883 -1886. 18. N.H. Gielen 1886-1889. 19. H. Egberink 1887-1903. 20. A.H.L. Ledel 1903 -1905. 21. Fr. J. Beerman 1905-1908. 22. H.S. Brugman 1908-1911. 23.P.J. Bijlard 1911-1915. 24. J.H. Kolman 1915-1917. 25. G.G. Smit 1917-1919. 26. B.A. Preller 1919 -1925. 27. H.W.A.M. Tervoert 1925-1928. 28. Fr.G.L. van der Meer 1928-1931. 29. H.J.H.M. Fortmann 1930-1931. 30. J.M. te Riele 1931-1936. 31. A. Wolfs 1936-1938. 32. E. Bos 1938-1951. 33. Pater Edwinus van Berkel O.F.M. 1951-

Gedicht

Een gedicht over de St. Martinuskerk van Annie Harmsen

De Oldsenderse Martinuskerk,

kump nog vaak in mijn gedachten

Hoe zondagsmarges de klokken lujden,

dat ze ow verwachtten

Noar de mis van kwat oaver tien

elke zondag vaste  prik

Ginge wi-j naor de kerruk toe

mien vader en ik.

Achterop de fiets kroap ie dan

tegen de duffelse jas

Later dan begriep ie pas,

hoe biezonder of ut was.

Mien moeder die naar de vroegmis ging,

was dan allang weer tuus

Zi-j moes immers zurge,

veur ut ete en ut huus.

De  toren koj van wied al zien

de kerk is al zo oud

Hi-j is doar heel wat eeuwe trug

tegen de diek  gebouwd

As de muren  konden proaten, 

dan zoj kunnen heure

Oaver de perde van Napeleon

en wat er nog meer gebeurde

Wi-j zaten aan de Mariakant,

konde ut altaar hos niet zien

Maor wel dicht bej de rame

waor de zon zo mooi deur schien

Kieken nor de rute met verhale

in hele mooie kleuren

En dromen van de wonderen

die doar konden gebeuren

In ut verleden kwamen de processies,

naor ut  beeldje van Maria met Jesus op de slip

En lammen kreupelen en blinden

genazen in een wip

Mien moeder vertelde mien

van de krukken an de muur

Mor al die bewiezen zun

verdwenen op den duur

Als ik dan zat te dromen

gaf mijn vader mien een dow

Kom doe is met me beje,

kiek dan hier zun we now.

As de processie uuttrok,

dan was het altied dreug

Daor zurgde God dan zelf veur

as ik mien moeder geleuf.

In september liepen wi-j

- in en uut de kerk.

Dat was ut veertig ure gebed

het serieuze werk

Op 11 november: lantarentjes

van uitgeholde bieten

En  sint Martinus op het perd

waar je als kind van kon genieten

Maor het is ok de kerk

waor mien bruur is weggedragen,

mien vader en mien moeder ok

dat waren verdrietige dage

Vroeg of laat goan wei-j allemaol

net as hun de zelfde weg

en komen dan te ruste

achter de beukeheg

Die olde kerk blif nog wel staon.

As wi-j allang zun  weggegaon 

Copyright © 2013  -  Oud-Zevenaar 

Niets van deze site mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur worden gebruikt. -  Wepdiezainer  -